Με την λέξη «Καρκίνος» εννοούμε μία σημαντική ομάδα νόσων, που χαρακτηρίζονται από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό μη φυσιολογικών κυττάρων. Οι αιτίες του καρκίνου δεν είναι απόλυτα κατανοητές αν και γνωρίζουμε πολύ περισσότερα τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της Μοριακής Βιολογίας και την κατανόηση πολλών γενετικών και βιολογικών μηχανισμών. Σήμερα λοιπόν ξέρουμε ότι ο καρκίνος είναι γενετική νόσος, δηλαδή νόσος των γονιδίων, κληρονομική σε σχετικά μικρό ποσοστό όταν οφείλεται σε αλλαγή του DNA (μετάλλαξη) κληρονομούμενων γονιδίων είτε επίκτητη όταν αφορά μεταλλάξεις, που οφείλονται στην επίδραση βλαπτικών παραγόντων (π.χ. κάπνισμα, παχυσαρκία, διατροφή κ.ά.)
Τι θα μπορούσαμε να πούμε για τον καρκίνο το 2021?
Σύμφωνα με τη Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου, το 2021, θα μπορούσε δυνητικά να αποφευχθεί το 42% νέων περιστατικών (797.000 περιστατικά), που οφείλονται στο κάπνισμα (19%) και σε άλλους παράγοντες όπως η αύξηση βάρους, η κατανάλωση οινοπνεύματος, η καθιστική ζωή κ.ά. (18%) ή λοιμώξεις (π.χ. Ηπατίτιδα).
Το 2021, στις ΗΠΑ, υπολογίζονται 1.900.000 νέα περιστατικά και 600.000 θάνατοι από καρκίνο. Θα μπορούσαμε να είμαστε αισιόδοξοι με αυτούς τους αριθμούς?
Θα έπρεπε να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι αν σκεφθούμε ότι από το 1991 μέχρι το 2018 οι θάνατοι από καρκίνο μειώθηκαν κατά 31%., ένα πολύ σημαντικό ποσοστό, που οφείλεται σε αλλαγές τρόπων ζωής (π.χ. μείωση καπνίσματος), στην πρόληψη, αλλά και κυρίως στις νέες θεραπείες, που άλλαξαν τελείως την φυσική ιστορία της νόσου και την συνολική επιβίωση. Η μείωση αυτή μεταφράζεται σε 3.200.000 λιγότερους θανάτους από καρκίνο σήμερα.
Ο καρκίνος αντιμετωπίζεται με την Χειρουργική, την Ακτινοθεραπεία και την Συστηματική θεραπεία (Ορμονοθεραπεία, Χημειοθεραπεία, νέες Στοχεύουσες θεραπείες, Ανοσοθεραπεία). Μέχρι πριν από μερικά χρόνια η Χημειοθεραπεία ήταν ενιαία για τον καρκίνο ενός οργάνου (π.χ. για τον καρκίνο του πνεύμονα, του μαστού κλπ.). Σήμερα, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί τύποι καρκίνου για το ίδιο όργανο, που αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο. Έτσι μιλάμε σήμερα για εξατομικευμένη θεραπεία ή θεραπεία ακριβείας, δηλαδή θεραπεία για ένα συγκεκριμένο τύπο καρκίνου ενός συγκεκριμένου ασθενούς (σαν να προσαρμόζεται σε ένα “barcode”, σε μία συγκεκριμένη ταυτότητα του όγκου.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού εφαρμόζουμε πλέον νέες θεραπείες, όπως οι στοχεύουσες θεραπείες. Το καρκινικό κύτταρο, επιβιώνει μέσα από ιδιαίτερα πολύπλοκες αντιδράσεις, που ακολουθούν πολύπλοκα βιολογικά μονοπάτια, που μεταδίδουν σήματα αναγκαία για την επιβίωση του. Σήμερα με την εξέλιξη στην γνώση και την κατανόηση των βιολογικών αυτών μηχανισμών, αναπτύχθηκαν φάρμακα, που έχουν συγκεκριμένους στόχους στο καρκινικό κύτταρο. Η καταστροφή αυτών των στόχων διακόπτει μονοπάτια, αναγκαία για την επιβίωση του.
Η συνεχώς αναπτυσσόμενη ανοσοθεραπεία, θεραπεία που χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Στόχος της ανοσοθεραπείας είναι η τροποποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος και αλλαγές στην ανοσιακή απάντηση του οργανισμού απέναντι σε ένα συγκεκριμένο νεόπλασμα.
Νεότερα φάρμακα, που έχουν σαν στόχο την αναστολή της επιδιόρθωσης του DNA (αναστολείς του PARP) συνεχώς αναπτύσσονται βελτιώνοντας την θεραπεία και την επιβίωση. Η ανάπτυξη της μοριακής βιολογίας συμβάλει στην μοριακή ταυτοποίηση των όγκων και την εφαρμογή της Ιατρικής ακριβείας.
Οι εξελίξεις αυτές συνέβαλαν στην βελτίωση της 5ετούς επιβίωσης από όλους τους καρκίνους από 39% στις δεκαετίες του 1960 και 1970 σε 68% σήμερα. Φθάνει να σκεφθούμε τους ασθενείς με μεταστατικό μελάνωμα ή με καρκίνο πνεύμονα, που ζούσαν μερικούς μήνες, έφθασαν να επιβιώνουν για χρόνια σήμερα και σε κάποιες περιπτώσεις μιλάμε ακόμη και για ίαση. Συνεχώς αυξάνονται οι επιβιούντες και σήμερα μπορούμε πλέον να μιλάμε και για επιβιώσαντες
Το 2021 όμως σημαδεύεται από την COVID-19 πανδημία
Αρκετά μεγάλες πλέον μελέτες δεν έδειξαν αυξημένο κίνδυνο θανάτου ή αυξημένη επίπτωση σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους, αντίθετα με αιματολογικές κακοήθειες. Η μελέτη των καρκινοπαθών σε σχέση με την πανδημία είναι δύσκολη δεδομένου ότι οι καρκινοπαθείς έχουν και άλλους παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η προχωρημένη ηλικία.
Υπάρχουν όμως επιπτώσεις της πανδημίας στον καρκίνο, δεδομένων των καθυστερήσεων ή αναβολών στο screening, την διάγνωση και την θεραπεία, την πρόσβαση σε ειδικές μονάδες, την παρακολούθηση, την καθυστέρηση στην αντιμετώπιση συμπτωμάτων και αλλαγής συμπεριφορών και τρόπου ζωής.
Έχει σημειωθεί μείωση της διάγνωσης των 6 πιο κοινών καρκίνων, κατά 46% σε 2 μήνες το 2020 (Μάρτιος-Απρίλιος).
Γίνεται προσπάθεια εφαρμογής κατευθυντηρίων οδηγιών της American Society of Clinical Oncology (ASCO) και European Society of Medical Oncology (ESMO) ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος με τις λιγότερες δυνατόν επιπτώσεις.
Πάντως οι Έλληνες Ογκολόγοι κατάφεραν να διατηρήσουν κατά το δυνατόν το επίπεδο των προσφερομένων θεραπειών και διαγνωστικών δυνατοτήτων
Δρ. Χρήστος Πανόπουλος, MD, PhD
Παθολόγος Ογκολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Ογκολογικού Τμήματος της Ευρωκλινικής Αθηνών
Τ. Διευθυντής Ογκολογικού Νοσοκομείου «Άγιος Σάββας»