Η σύγχρονη θεραπεία του καρκίνου απαιτεί τη συνεργασία πολλών ιατρικών ειδικοτήτων υπό την καθοδήγηση και το συντονισμό ενός παθολόγου-ογκολόγου. Ανάλογα με τη μορφή και το στάδιο της νόσου μπορεί να απαιτείται χειρουργική παρέμβαση, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία, θεραπεία με βιολογικούς παράγοντες, ανοσοθεραπεία ή συνδυασμοί θεραπειών και ανακουφιστική αγωγή. Ο παθολόγος-ογκολόγος είναι ο γιατρός που θα ενημερώσει τον ασθενή για την επιλογή της θεραπείας, που ενδείκνυται για την περίπτωσή του. Στη συνέχεια ο παθολόγος-ογκολόγος θα συντονίσει όλες τις εμπλεκόμενες ειδικότητες, προκειμένου να παρέχεται στον ασθενή η καλύτερη εξατομικευμένη θεραπεία.
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες βασικές πληροφορίες για τα διάφορα είδη θεραπείας:
Χειρουργική θεραπεία καρκίνου
Η χειρουργική επέμβαση αποτελεί τον θεμελιώδη λίθο της θεραπείας του καρκίνου. Ο σκοπός κάθε χειρουργικής παρέμβασης μπορεί να ποικίλλει. Μπορεί να γίνει, βιοψία προκειμένου να τεθεί η διάγνωση και εξακριβωθεί αν κάποιος όγκος είναι κακοήθης, για να αφαιρεθεί ένας καρκινικός όγκος ή για να εξακριβωθεί η εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων σε άλλα μέρη του σώματος. Μερικές φορές η εγχείρηση σκοπεύει κυρίως στην αντιμετώπιση επιπλοκών όπως απόφραξη ενός οργάνου (π.χ. ειλεός).
Άλλες φορές, όταν δεν είναι δυνατό να αφαιρεθεί όλος ο καρκινικός όγκος, ο χειρουργός μπορεί να αφαιρέσει όσον το δυνατό περισσότερη νόσο (διαδικασία μείωσης του όγκου), για να κάνει τη χημειοθεραπεία ή την ακτινοθεραπεία πιο αποτελεσματική.
Η εγχείρηση είναι πιο αποτελεσματική, αν ο καρκίνος αντιμετωπίζεται στην πρωτοπαθή εστία (τοπικός). Μερικές φορές, ωστόσο, τα καρκινικά κύτταρα εξαπλώνονται από το μέρος που εμφανίζονται αρχικά (πρωτογενής όγκος) και ταξιδεύουν μέσα στο αίμα ή το λεμφικό σύστημα, για να σχηματίσουν δευτερογενείς όγκους (μεταστάσεις). Αν τα κύτταρα εξαπλωθούν, πριν αφαιρεθεί ο πρωτογενής όγκος, ο καρκίνος μπορεί να εμφανισθεί και σε άλλα μέρη, ακόμα και αφού έχει αφαιρεθεί ο πρωτογενής όγκος.
Οι μεταστατικοί καρκίνοι εξακολουθούν να ονομάζονται ανάλογα με την πρωτογενή τοποθεσία του καρκίνου. Για παράδειγμα, ο καρκίνος του μαστού (παρακολουθείστε το 6o Συνέδριο Καρκίνου Μαστού που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα) που έχει εξαπλωθεί στους πνεύμονες, ονομάζεται μετάσταση του καρκίνου του μαστού και όχι καρκίνος των πνευμόνων. Ο μεταστατικός καρκίνος δεν θεραπεύεται χειρουργικά.
Κάποιες φορές εμφανίζεται μόνο ένας μεταστατικός όγκος μετά την αφαίρεση του πρωτογενούς καρκίνου και σε κάποιες περιπτώσεις η χειρουργική αφαίρεση της μετάστασης μπορεί να οδηγήσει σε ολοκληρωτική ίαση. Αυτή η κατάσταση μπορεί να συμβεί μεταξύ άλλων σε άτομα με καρκίνο του παχέος εντέρου ή των όρχεων. Οι μεταστατικοί όγκοι στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις βρίσκονται στον πνεύμονα, στο ήπαρ ή τον εγκέφαλο.
Ακτινοθεραπεία
Η ακτινοβολία είναι άλλη μια επιλογή για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Ακτινοθεραπεία ή ακτινοβολία, καλείται η χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας για την θανάτωση των καρκινικών κυττάρων και την μείωση του μεγέθους ή την εξαφάνιση του όγκου. Προκαλεί καταστροφή των κυττάρων στο πεδίο ακτινοβόλησης, μέσω βλάβης του γενετικού υλικού ώστε να καταστεί αδύνατη η περαιτέρω ανάπτυξη και κυτταρική διαίρεση. Εφαρμόζεται σε περιοχές του σώματος η εισάγεται στον καρκινικό όγκο με μορφή βελόνων, ή προσλαμβάνεται εκλεκτικά το ραδιενεργό ισότοπο στο πάσχον όργανο.
Η συνήθης ακτινοθεραπεία χορηγείται συνήθως καθημερινά. Η ακτινοθεραπεία είναι η πρώτη μη χειρουργική θεραπευτική μέθοδος κατά του καρκίνου. Η χρησιμοποίηση της μετά την ανακάλυψη των ακτίνων Χ και του ραδίου (1896-1898 αντίστοιχα), διεύρυνε το θεραπευτικό οπλοστάσιο της ιατρικής, χαρίζοντας μεγαλύτερες επιβιώσεις ή ιάσεις αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής.
Η ακτινοθεραπεία, μπορεί να αποτελεί ένα μέρος της θεραπευτικής αγωγής ή να είναι η μοναδική μορφή θεραπείας.
Η ακτινοβολία επηρεάζει μόνο τα καρκινικά κύτταρα που βρίσκονται στην περιοχή του σώματος (πεδίο) που δέχεται την ακτινοβολία. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται μερικές φορές για να συρρικνώσει έναν καρκινικό όγκο πριν την εγχείρηση ή για να καταστρέψει τα εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα μετά την εγχείρηση σε συνδυασμό με αντικαρκινικά φάρμακα ή μόνη της. Η ακτινοθεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε συγκεκριμένους τύπους τοπικών καρκίνων, όπως είναι οι κακοήθεις όγκοι των λεμφαδένων ή της κεφαλής και του τραχήλου.
Όπως και με την εγχείρηση, η ακτινοθεραπεία δεν είναι συνήθως θεραπευτική αν τα καρκινικά κύτταρα έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο το σώμα ή εκτός του πεδίου της ακτινοβολίας. Μπορεί να συνεχιστεί, ακόμα κι αν δεν είναι πιθανή η πλήρης ίαση, για να μειώσει τα σημεία και τα συμπτώματα που προκαλεί ο καρκίνος, όπως είναι η πίεση, ο πόνος και η αιμορραγία.
Σε γενικές γραμμές η ακτινοβολία προκαλεί λιγότερες σωματικές παραμορφώσεις σε σχέση με τη ριζική εγχείρηση, αλλά μπορεί να έχει έντονες παρενέργειες, όπως ερεθισμό ή σκλήρυνση του δέρματος, δυσκολία στην κατάποση, ξηροστομία, ναυτία, διάρροια, τριχόπτωση και καταβολή. Η σοβαρότητα και η έκταση αυτών των παρενεργειών εξαρτάται από την ακτινοβολούμενη περιοχή και την ποσότητα της ακτινοβολίας που χρησιμοποιείται.
Χημειοθεραπεία
Χημειοθεραπεία είναι θεραπεία με φάρμακα τα οποία στοχεύουν τα καρκινικά κύτταρα. Η βασική διαφορά από τη χειρουργική και ακτινοθεραπευτική μέθοδο είναι ότι τα φάρμακα κυκλοφορούν μέσα στο αίμα και διοχετεύονται σε όλα τα μέρη του σώματος καταπολεμώντας τα τυχόν υπάρχοντα καρκινικά κύτταρα που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από την αρχική καρκινική εστία. Η χημειοθεραπεία μπορεί να αποτελείται από ένα μόνο φάρμακο ή έναν συνδυασμό διαφόρων φαρμάκων και μπορεί να χορηγηθεί ενδοφλέβια, με έγχυση ή από το στόμα με τη μορφή δισκίων. Επίσης, υπάρχουν πλέον τρόποι να ελεγχθούν ή ακόμα και να προληφθούν πολλές από τις παρενέργειες που συνδέονται με την χημειοθεραπεία, επιτρέποντας σε πολλούς ασθενείς που λαμβάνουν αυτού του είδους τη θεραπεία μπορούν να εργάζονται, να ταξιδεύουν και να συμμετέχουν σε όλες τις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται πιο συχνά μετά από μια επέμβαση για αφαίρεση του καρκίνου, ακόμα κι αν δεν υπάρχουν σημεία ότι ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί. Αυτό ονομάζεται επικουρική (adjuvant) χημειοθεραπεία. Σε μερικούς καρκίνους, ιδιαίτερα του μαστού και του παχέος εντέρου, η επικουρική χημειοθεραπεία έχει δείξει ότι μειώνει τις πιθανότητες επανεμφάνισης του καρκίνου. Και τα άτομα με καρκίνο που κάνουν αυτή τη θεραπεία ζουν γενικά περισσότερο σε σχέση με αυτούς που δεν την κάνουν.
Η χημειοθεραπεία μπορεί να γίνει και πριν από μια επέμβαση, για να συρρικνώσει τον καρκίνοκαι να κάνει την επέμβαση πιο εύκολη ή πιο αποτελεσματική. Αυτή ονομάζεται προεγχειρητική χημειοθεραπεία (neo-adjuvant) και χρησιμοποιείται για καρκίνουςκεφαλής, λάρυγγα, μαστού, πνεύμονα και ορθού. Σε περιπτώσεις που ο καρκίνος δεν μπορεί να θεραπευτεί η χημειοθεραπεία μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Αυτή ονομάζεται παρηγορητική χημειοθεραπεία.
Η χημειοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση περισσοτέρων από ένα φαρμάκων. Η συνδυαστική χημειοθεραπεία αφορά τη χορήγηση μιας ομάδας φαρμάκων που δρουν ταυτόχρονα, για να σκοτώσουν τα καρκινικά κύτταρα. Το μειονέκτημα των αντικαρκινικών φαρμάκων είναι ότι συχνά επηρεάζουν και τα φυσιολογικά κύτταρα εκτός από τα καρκινικά.
Τα φυσιολογικά κύτταρα που είναι πιθανότερο να επηρεαστούν είναι αυτά που διαιρούνται γρήγορα, όπως αυτά που βρίσκονται στο μυελό των οστών, στο βλεννογόνο της γαστρεντερικής οδού, στο αναπαραγωγικό σύστημα και στους θύλακες των τριχών. Αφού ολοκληρωθεί η θεραπεία, αυτά τα κύτταρα συνήθως αναρρώνουν.
Ανάλογα με το συγκεκριμένο φάρμακο που χρησιμοποιείται η χημειοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει διάφορες παρενέργειες. Αυτές είναι τριχόπτωση, πληγές στο στόμα, δυσκολία στην κατάποση, ξηροστομία, ναυτία, εμετός, διάρροια, αιμορραγία και λοίμωξη. Πιο σπάνια προβλήματα περιλαμβάνουν βλάβη στην καρδιά, στο ήπαρ, στους πνεύμονες, στα νεφρά ή στα νεύρα. Η βλάβη στα νεύρα προκαλεί συνήθως μούδιασμα των χεριών ή των ποδιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παρενέργειες εξαφανίζονται, μόλις ολοκληρωθεί η θεραπεία. Οι ειδικοί εργάζονται, για να μειώσουν ή και να απαλείψουν εντελώς αυτές τις παρενέργειες.
Ορμονοθεραπεία
Η ορμονοθεραπεία έχει σαν στόχο να αποτρέψει και να εμποδίσει ορισμένες ορμόνες που προκαλούν αύξηση των καρκινικών κυττάρων να φτάσουν στις εστίες της νόσου. Κύτταρα όπως του προστάτη και του μαστού διαθέτουν ορμονικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους με αποτέλεσμα οι ορμόνες που κυκλοφορούν ελεύθερα μέσα στο σώμα να δεσμεύονται από αυτούς τους υποδοχείς και να προκαλούν κυτταρική ανάπτυξη. Σε ορισμένους τύπους καρκινικών κυττάρων υπάρχουν ορμονικοί υποδοχείς και μάλιστα σε πολύ μεγαλύτερους αριθμούς σε σχέση με τα φυσιολογικά κύτταρα. Τα παραπάνω κύτταρα είναι πολύ ευαίσθητα στην διεγερτική δράση των ορμονών. Έτσι η ορμονοθεραπεία έχει σαν στόχο, είτε να μειώσει την ποσότητα των ορμονών που κυκλοφορούν στο σώμα, είτε να εμποδίσουν τους υποδοχείς να δεσμεύσουν τις ορμόνες που προκαλούν την κυτταρική ανάπτυξη.
Χρησιμοποιείται για τους ορμονοευαίσθητους όγκους όπως καρκίνος του προστάτη, καρκίνος του μαστού, καρκίνος του ενδομητρίου. Η χρήση ορμονοθεραπείας για την αντιμετώπιση του καρκίνου βασίζεται στην παρατήρηση ότι στην επιφάνεια ορισμένων καρκινικών κυττάρων υπάρχουν υποδοχείς συγκεκριμένων ορμονών, οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξή τους. Oι όγκοι που εξαρτώνται από ορμόνες για να αναπτυχθούν λέγονται ορμονοεξαρτώμενοι.
Βιολογική Θεραπεία
Η Βιολογική θεραπεία χρησιμοποιεί μόρια τα οποία μιμούνται ουσίες που υπάρχουν φυσιολογικά στο ανθρώπινο σώμα (όπως τα αντισώματα) και στοχεύουν μόνο τα καρκινικά κύτταρα.
Με τα συγκεκριμένα φάρμακα στοχεύουμε συγκεκριμένα “βήματα” σε βιολογικά μονοπάτια, που είναι απαραίτητα για την επιβίωση, την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων. Δεδομένων των συγκεκριμένων στόχων, αυτές οι θεραπείες ονομάζονται στοχεύουσες θεραπείες και εξελίσσονται συνεχώς με όλο και καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερη ή τουλάχιστον διαφορετική τοξικότητα από την χημειοθεραπεία.
Ανοσοθεραπεία
Η ανοσοθεραπεία διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς και το μαθαίνει να στοχεύει και να επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα. Αυτό επιτυγχάνεται με ανοσοδιέγερση του οργανισμού του ασθενή με παράγοντες, που δρουν με διάφορους τρόπους, όπως π.χ. τα εμβόλια τα οποία εκπαιδεύουν τον οργανισμό να αναγνωρίζουν τα καρκινικά κύτταρα και να τα καταστρέφουν.
Το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας λειτουργεί σαν σύστημα παρακολούθησης για την προστασία από αυτά που αντιλαμβάνεται ως ξένες ουσίες. Για παράδειγμα, όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα εντοπίσει βλαβερά βακτηρίδια ή έναν ιό μέσα στο σώμα μας, αντιδρά παράγοντας συγκεκριμένες πρωτεΐνες (αντισώματα) που επιτίθενται και καταστρέφουν τους εισβολείς. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιμετωπίζει και τα καρκινικά κύτταρα ως ξένους εισβολείς, αλλά εξαιτίας κάποιας αποτυχίας του συστήματος συχνά δεν αναγνωρίζει τα καρκινικά κύτταρα. Για χρόνια οι ερευνητές αναζητούν τρόπους, γα να βελτιώσουν την αντίδραση της φυσικής άμυνας του οργανισμού στα καρκινικά κύτταρα.
Η χρήση του ανοσοποιητικού συστήματος για την επίθεση και την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων ονομάζεται ανοσοθεραπεία. Η ανοσοθεραπεία αποτελεί τύπο θεραπείας που έχει στόχο, την τροποποίηση της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού συστήματος και την πρόκληση αλλαγών στην ανοσολογική απάντηση απέναντι στο νεόπλασμα. Ενεργοποιεί και κατευθύνει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, να καταπολεμήσει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Η ανοσοθεραπεία μπορεί να γίνει μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες για τον καρκίνο.
Οι βιολογικές θεραπείες ως «έξυπνες βόμβες» κατευθύνονται σε ειδικούς στόχους στα καρκινικά κύτταρα, αφήνοντας ανεπηρέαστα τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η θεραπεία γίνεται περισσότερο συγκεκριμένη, πιο ειδική και λιγότερο τοξική.
Πρόσφατα, νέοι παράγοντες, που αποκλείουν τα σημεία ελέγχου της ανοσιακής απάντησης (Check point inhibitors), αποδείχτηκαν ιδιαίτερα δραστικοί σε ορισμένα νεοπλάσματα, όπως το μελάνωμα αλλά και άλλοι καρκίνοι όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, ο καρκίνος του νεφρού κ.ά. και εφαρμόζονται πλέον με επιτυχία στην αντιμετώπιση των συγκεκριμένων καρκίνων, αυξάνοντας τις ελπίδες μας για την θεραπεία του καρκίνου.
Όλες αυτές οι θεραπείες εφαρμόζονται από το τμήμα μας, με την ιδιαίτερη ικανοποίηση να βλέπουμε πλέον όλο και πιο πολλούς συνανθρώπους μας να ζουν καλύτερα και περισσότερο και το κυριότερο να θεραπεύονται.